شب یلدا

آنچه از شب یلدا باید بدانیم.....

شرح متن در دامه مطلب...

(( آنچه درباره شب یلدا باید بدانیم ))

یک مدرس دانشگاه گفت: در ادبيات فارسي، شب يلدا مظهر فراغ و جدايي و درازي و طولاني است و معمولا شب هجران و زندان‌هاي تاريک را به شب يلدا تشبيه کرده‌اند.

محمد بهنام‌فر در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ايران‌شناسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خراسان جنوبي، بيان كرد: يلدا واژه‌ي سرياني و به معني ميلاد، بويژه شب تولد ميترا (ايزدمهر) بوده و بعدها اين شب، شب تولد عيسي مسيح (ع) نيز گفته شده و مانند بسياري از اعتقادات ديگر از آيين ميتراييسم به مسيحيت منتقل شده و هم‌زمان با شب چله است.

او ادامه داد: شب يلدا آخرين شب پاييز و طولاني‌ترن شب سال است که از قديم به‌عنوان «شب چله» نام‌گذاري شده است.

وي به فلسفه شب يلدا اشاره کرد و گفت: در گذشته، زمستان حقيقي را دوماه مي‌دانستند و به 40 روز اول «چله بزرگ» و به 20 روز بعد «چله کوچک» مي‌گفتند و در ابتداي چله بزرگ، جشن شب چله مي‌گرفتند.

مدرس رشته‌ي ادبيات در دانشگاه بيرجند درباره‌ي جشن شب يلدا، اظهار كرد: چون از روز بعد از شب چله کم‌کم روزها بلند و شب‌ها كوتاه مي‌شود، در واقع اين جشن به‌ نشانه‌ي آغاز پيروزي نور بر ظلمت بوده است.

او به آداب و رسوم اين شب اشاره کرد و گفت: شب چله آداب و رسومي دارد که از جمله‌ي آن، تهيه‌ي انواع ميوه‌ها و تنقلات، قصه‌نويسي، شعرخواني، گرفتن فال حافظ گرفتن و بازي‌هاي دسته‌جمعي است.

وي ادامه داد: در بيرجند آداب و رسوم خاصي مانند مراسم کف‌زني و آيين شب چله‌يي (نو دامادها سيني‌هايي از انواع تنقلات و ميوه‌ها را همراه هديه‌اي براي خانواده‌ي عروس مي‌برند) برگزار مي‌شود.

بهنام‌فر درباره‌ي ميوه‌ي خاص شب يلدا (هندوانه) نيز گفت: در قديم معتقد بودند که هر ميوه‌اي خاصيتي دارد. بنابراين در شب چله هندوانه مي‌خوردند تا از سردي زمستان و گرمي تابستان حفظ شوند، دليل ديگر خوردن هندوانه در شب چله، کروي بودن آن است که نمادي از خورشيد است. بردن هدیه به خانه عروس با عنوان " شب چله‌ای " از دیگر مراسم شب یلدا در استان خراسان جنوبی است. در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد شده‌اند، از سوی خانواده داماد، هدایایی فرستاده می‌شود و خانواده‌های عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند. در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات، بلندترین شب سال تا پاسی از شب بیدار می‌مانند.

((آداب و رسومات مخصوص شب یلدا در خراسان جنوبی))

کف‌زدن:

یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به بیخ مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند.

مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع مزبور را آنقدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند.

کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود.

کف زدن از سرگرمى‏ هاى زمستان به خصوص شب چلّه یا یلدا است. در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند.

گاهی نیز در شبهای برفی برای شگون مقداری از کف را روی برفها می‌ریزند. برای برگزاری این جشن خانواده‌ها سعی می‌ کنند تا حد امکان انواع میوه و آجیل محلی از جمله عناب ، سنجد ، توت خشکه ، برگه هلو ، برگه زردآلو ، تخمه ، هندوانه ، خربزه و انار را آماده و از مهمانان پذیرایی کنند

بردن هدیه به خانه عروس:

بردن هدیه به خانه عروس با عنوان شب چله‌ ای از دیگر مراسم شب یلدا در استان خراسان جنوبی است. در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد شده‌اند از سوی خانواده داماد هدایایی فرستاده می ‌شود و خانواده‌های عروس و داماد دور هم جمع می ‌شوند.

سینی تنقلات و میوه ، پارچه و یا لباس نو از هدایایی است که از طرف داماد آینده به خانه عروس فرستاده می شود تا نویدی برای زندگی گرم و پر امید آنان باشد.

صله رحم، شب‌زنده‌داری و بازی:

در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل، خواندن شعر و داستان، خوردن شیرینی، آجیل و انواع تنقلات در بلندترین شب سال تا پاسی از شب بیدار می‌ مانند.

میهمانی‌ها و شب زنده‌داری‌های شب یلدا از گذشته‌های دور در این استان مرسوم بوده و هنوز هم به قوت در میان مردم رایج است.

بازیهای دسته جمعی همچون گل یا پوچ ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستانهای قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستانهای خراسان جنوبی است.

حسن مراسم شب یلدای خراسان جنوبی این است که در کمال سادگی و در جمع گرم خانواده های فامیل انجام می شود.

استفاده از آجیل‌های خانگی همچون برگه‌های میوه که بانوان خراسان جنوبی خود در خانه تهیه می‌کنند نمونه‌ای از سادگی آیین‌های شب یلدا در این استان است .

برپا کردن کرسی ذغالی یکی دیگر از ویژگی‌های شب چلَه بیرجند است و یکی از دلایل این امر نیز استقبال از فصل سرد زمستان است. گذاشتن یک سینی بزرگ موسوم به مجمعه از دیگر رسوم شب چله است که در آن انواع میوه‌ها و آجیل می‌گذاشتند. معمولا همه افراد فامیل بر گرد این کرسی جمع می شدند و افسانه‌های قدیمی که در لهجه محلی به "اوسونه" مشهور است را بیان می‌کردند و از این طریق شب خاطره‌انگیزی را برای خود به ثبت می‌رسانند.

برای برگزاری این جشن خانواده‌ها سعی می‌کنند، تا حد امکان انواع میوه و آجیل محلی از جمله عناب، سنجد، توت خشکه، برگه هلو، برگه زردآلو، تخمه، هندوانه، خربزه و انار را آماده و از مهمانان پذیرایی کنند.

   گوشت داغ شب چله

یکی دیگر از رسم و رسومهای قدیم مردم بیرجند به خصوص در روستاها این بود که تقریبا همه خانواده‌ها برای تأمین گوشت خود یک یا چند گوسفند را در منزل پروار می‌کردند تا موقع نیاز گوشت آن را مصرف کنند اما یکی از این گوسفندهای پرواری مخصوص شب چله بود که پس از ذبح، گوشت آن را ریز ریز و در دیگ ریگی(دیگ چدنی) قورمه(سرخ) می‌کردند. وقتی نان‌های محلی را با روغن‌های داغ داخل دیگ گوشت چرب می‌کردند واقعا خوردن داشت، گوشت‌های قورمه نیز با همان نان‌های چرب میل می‌شد.

شب چله ای و مراسم  گل یا پوچ

چلَه در آداب و رسوم مردم خراسان جنوبی جنبه دیگری نیز دارد که این کار را در اصطلاح "شب چلَگی" می‌گویند. مراسمی که هنوز هم با شور خاصی برگزار می‌شود. این مراسم مخصوص پسرانی است که با دختری نامزد کرده‌اند و دختر هنوز در خانه پدرش است. خانواده داماد هدایای مرسومی را از جمله کفش و لباس زمستانی، میوه و شیرینی و سایر...، به شکل‌های زیبا بسته‌ بندی می‌کنند و به همراه بزرگان فامیل برای عروس می‌برند. به علاوه این‌که هر خانواده به تناسب بضاعتشان ممکن است یک النگو یا انگشتر طلا هم برای عروسشان در شب چله ببرند. بازی‌های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان‌های قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستان‌ های خراسان جنوبی است.